Hầm hô là nơi gặp gỡ của hai nhánh sông Đồng Hưu và sông Cát đổ vào sông Phú Phong. Thắng cảnh là cả một khác sông dài gần tới 3 km, hai bên bờ là những khối đá trập trùng, chỗ thì dựng đứng như thành vách, nơi thì chồng chất lên nhau thành đống, lại có đoạn đá nhọn lởm chởm như những thanh gươm dựng đứng. làm diệu đi vẻ hiểm trở của những vách đá nhấp nhô là nhữ lùm cây xanh mướt. Những bụi sim, mua lá xanh, hoa tím sen lẫn những khóm phong lan cheo leo trên đá, lửng lơ trên những cành cây. Điểm xuyến vào đó là cây cổ thụ im lìm như đang trầm mặc suy tư. Xa xa là những rừng hoa Ngâu đốm vàng với lác đác những khóm mây trắng ẩn hiện. Cây cối mọc lâu ngày, rễ rủ như tóc xõa, soi bóng xuống mặt nước lung linh, nơi từng đàn cá đang tung tăng bơi lội. Sông Hầm Hô có tiếng là nhiều cá, nhất là về mùa lũ. Cá từ khắp nơi kéo về từng bầy trông đặc cả nước. Cá lội ngược dòng bị thác nước hất tung trở lại trông như thể cá bay. Dân gian truyền rằng, hằng năm Long vuong tổ chức kì thi cho cá tại thác Hầm Hô. Con nào vượt qua được sẽ hóa rồng, nên cá từ sông Côn dồn cả về đây để thử vận may. Có lẽ do điển tích này mà thác Hầm Hô còn có tên chữ là Vũ Môn, còn dân gian thì gọi là thác Cá Bay.Vậy mới co thơ rằng:

Hầm Hô nước chảy trong xanh  

Dưới sông cá lội, trên cành chim reo.  

Hầm hô có đá Khổng Lồ,

Có hang Bảy Cử, có vò rượu sôi

Thế nhưng, cảnh đẹp đích thực của Hầm Hô khiến cho du khách viếng thăm phải sửng sốt về sự tạo hóa của thiên nhiên ngay dưới lòng sông. Với chiều rộng trên dưới 30 m, lòng sông chi chít những trụ đá hoa cương thiên hình vạn trạng. Vào mùa thu nước cạn, những ngày trời trông xanh, khi những tia nắng ban mai rọi xuống, những khối đá hoa cương ánh lên muôn màu, lóng lánh, rực rỡ như ngàn vạn viên kim cương khoe mình trên ngàn nước trong xanh. Hình dáng thật kỳ dị của những trụ đá đã chấp cánh cho trí tưởng tượng của bao thế hẹ cư dân nơi đây. Hòn lớn, hòn nhỏ, khối vuông, khối tròn, có những cụm nhìn tụa đàn voi đang tắm, có những dãy trông như thể bày ngựa đang phi. Lại có tảng chẵn khác gì một con cá sấu khổng lồ đang há miệng săn mồi và rồi biết bao hình dạng giống như người, như thú, như vật dụng thường ngày… Tất cả bày la liệt, ngổn ngang mà hài hòa, mà ngoại mục đến mức có lẽ không một họa sĩ, một nhà điêu khắc tài danh nào có thẻ tạo dựng nổi.

   Nếu có dịp du ngoạn bằng thuyền đi dọc sông, đắm mình vào thế giới huyền ảo của thiên nhiên, du khách sẽ có cảm giác như đi vào thế giới thần thoại. Vượt qua bờ đập, đi ngược dòng một đoạn sẽ gặp một vách đá dựng đứng như tường thành với cái tên dân gian Hòn Đá Thành. Trên vách đá rêu phủ xanh rì, từng chùm rể cây leo lòng thòng rủ xuống trông hệt như một bức tường thành cổ kính. Bên trái thành có một bãi đá chồng chất lên nhau. Liên tưởng như có một người khổng lồ đổ cả một thúng đá xuống lòng sông, dân trong vùng gọi đây là khúc sông Trời Lấp. Qua khác sông này, ngược tiếp dòng sông sẽ trông thấy hai bên nhiều khối đá lô nhô, hòn cao hòn thấp với muôn vàn hình dáng khác nhau. Bên những hòn đá quây tụ vào nhau là những vũng nước sâu có tên vũng cá Rói. Vào mùa cạn nước trong vũng vẫn đầy, từng đàn cá rói từ khắp nơi về đay. Khi có mồi ăn, chúng xông vào tranh giành xâu xé, ngồi trên bờ xem không chán mắt. tiếp một đoạn nữa, có một khối đá giống như một cá Sấu lớn nằm ngang giữa lòng sông, chắn dòng nước chảy xiết làm bọt trắng tung trắng xóa, nên có tục danh là hòn Trào. Từ đây không thể đi thuyền được nữa. Muốn đi tiếp vào trong, phải đi bộ đi men theo bờ. Càng đi càng thấy lòng sông hẹp lại nhưng cảnh vật lại càng kỳ thú. Bất chợt từ trên bờ nhìn xuống, ta có cảm giác như không phải là dòng sông mà trước mắt có cả một đàn cừu trắng đang nô giỡn trên thảo nguyên. Ngược về phía thượng nguồn, độ dốc càng lớn, nước chảy càng mạnh. Từng đoạn, từng đoạn chia khúc thành những thác nhỏ, nước chảy ầm ầm dội vào vách núi, cảnh vật càng thêm huyền ảo. Đây đó vang lên tiếng gù của chim Cu Gáy, tiếng hót véo von của chim Khướu, chim Vành Khuyên, tiếng kêu tích tích của những chú chim Sâu đang nhảy nhót trên cành. Thỉnh thoảng lại vang lên tiếng Tắc Kè vọng lại từ những hốc đá, lùm cây. Hương rừng ngào ngạt, dịu thơm hòa lẫn tiếng chim kêu ríu ríu khiến cho du khách có cảm giác như lạc vào cõi thần tiên.

Năm tháng qua đi, nước chảy mài mòn những tảng đá tạo thành vô số những khối hình lô nhô trông xa hệt như một cành san hô khổng lồ và mỗi nhánh lại có một hình dáng riêng. Ba khối đá thẵn thín chụm đầu vào nhau như cỗ đầu rau được đặt tên là hòn Ông Táo. Xa xa nhìn những khối đá lúp xúp khiến ta liên tưởng đến nồi nấu cơm, bát, chén, một cái ấm pha trà… Truyền khẩu dân gian kể lại rằng đây là nơi thần tiên trên trời thường xuống du ngoạn, vui chơi vào những lúc đêm khuya tĩnh mịch. Còn đó dấu chân trên đá của một ông Khổng lồ ngồi câu cá. Nằm giữa lòng sông có một phiến đá với những nét ngang dọc, rêu phủ lờ mờ tương truyền là nơi các vị tiên chơi cờ nên gọi là Bàn Cờ Tiên. Cạnh bàn cờ có hòn đá nước chảy xuyên qua, rồi ùn lên trông như sôi ùng ục, Người đời gọi đó là hòn Vò Rượu.

Đúng vào nơi kỳ thú nhất thiên nhiên lại trải rộng cho du khách một khoảng trống đến hàng nghìn mét vuông có thể dừng chân hạ trại. Nước dưới suối nơi này cũng như hiền dịu hơn tạo thành một nơi tắm lý tưởng. Từ đây có thể nhìn bao quát một vùng rộng về cả hai phía Đông, Tây. Con người dương như nhỏ bé lại trước một không gian mênh mông. Thắng cảnh hầm hô thật đồ sộ. Đá chất chồng, xếp thành nhiều tầng, nhiều lớp mà ngắm nhìn thì như đứng trước một tác phẩm điêu khắc hoành tráng và hoàn mỹ đến độ cho người xem cảm giác choáng ngợp và trong lòng trào dâng những cảm xúc nghệ thuật. Những khối đá vô tri như sống động, như có hồn được bao phủ bởi rêu phong của thời gian, bởi huyền tích do con người thêu dệt. Những dáng vẽ dường như cách điệu siêu thoát đưa ta đi hết sự ngạc nhiên này đến sự ngạc nhiên khác mà sự linh diệu của thắng cảnh chỉ có thể cảm nhận phần nào khi được tận mắt nhìn thấy, được đắm mình trong đó.

Dường như mọi sự miêu tả bằng giấy mực đều không thể lột tả hết được vẻ đẹp của Hầm Hô. Hơn thế, đến đây du khách không chỉ được thưởng ngọn cảnh đẹp kì ảo của thiên nhiên mà còn có dịp sống lại những ngày tháng hào hùng của lịch sử. Chính tại nơi đây, hơn hai trăm năm về trước vị danh tướng Võ Văn Dũng đã rèn quân luyện võ để rồi sau đó hợp lực với các thủ lĩnh Tây Sơn phất cờ khởi nghĩa.

   Rượu Bầu Đá chính gốc được nấu tại làng Bầu Đá, xóm Tân Long, thôn Cù Lâm Bắc, xã Nhơn Lộc, An Nhơn, Bình Định. Hiện nay còn khoảng 30 hộ tiếp tục gắn bó với nghề nấu rượu. Từ xưa đến nay, rượu vẫn được nấu theo quy trình thủ công với một công thức bí mật gia truyền, men gia truyền, đặc biệt nguồn nước để nấu rượu lấy từ nguồn nước ngầm rỉ ra từ khe nước ở trong thôn từ mấy trăm năm nay, chính nguồn nước quyết định chất lượng, hương vị, nồng độ rượu. 

     Bởi vậy nên dù có đem công thức này đi nơi khác nấu nhưng không thành công. Mà cũng đúng thôi! Nếu mà được thì đâu còn là rượu bầu đá nữa. Thông thường 6kg gạo (nếp) nấu xong chỉ lấy được khoảng 4 lít rượu. Trong đó nước đầu tiên (gọi là nước nhất) chỉ lấy được khoảng 1 chai nước suối nhỏ, và tất nhiên là nó rất nặng (>50 độ rượu), sau này có thể dùng để pha những lượt nước tiếp theo. Rượu ngon la khoảng 45 độ, trong vắt, mùi thơm đặc trưng, sủi bọt tăm nhỏ đầy ly ( cái này rót phải có nghệ thuật chứ không biết rót tới sáng cũng không sủi bọt tăm được)

Thử hỏi có mấy ai đã từng nếm thử qua 1 ly Bầu Đá chính gốc thật sự?

Rất khó phân biệt rượu giả – thật, bởi nồng độ đều rất cao nhưng nếu bạn để ý quan sát kỹ và làm thử 1 ly cho biết thì bạn dễ dàng cảm nhận được:

- Rượu thật: có mùi thơm phản phất của rượu gạo. Khi uống ly đầu tiếng cảm thấy rất cay và ngót ở cổ, rượu đi từ miệng xuống dạ dày có cảm giác nóng dần rân người ( rượu chạy đến đâu thì nóng người đến đó). Đến các ly sau khi bạn đã quen dần thì sẽ thấy uống rất ngon, rất êm và dễ chịu (chịu không nổi), uống say hồi nào không biết. Đặc biệt rượu uống không bị nhức đầu. Khác với rượu giả, rượu thật trong chai, rượu tinh khiết, không lắn cặn, khi lắc chai rượu sủi bọt tăm, sẽ nổi dần đều lên và sẽ đóng trên bề mặt rượu khi ngừng lắc. Rượu dễ cháy, khi cháy có màu xanh dương và cháy rất lâu (nướng mực hết xẩy)

- Rượu giả (hay còn gọi là rượu chạy): những loại rượu này khó sủi tăm hoặc nếu có sủi tăm thì không tan nhanh mà bọt cứ lợn cợn trên mặt ly do tạp chất lẫn vào. Nếu là rượu trong chai ta chỉ cần lắc nhẹ là đục và rất lâu mới trong trở lại.

Hiện nay trên quốc lộ 1A, đoạn chạy qua huyện An Nhơn có rất nhiều nơi bán tràn lan. Trong đó có rất nhiều cửa hàng bán rượu giả đã làm giảm khá nhiều uy tín – chất lượng rượu Bầu Đá. Nếu chẳng may xui xẻo bạn mua trúng loại rượu cồn, chỉ cần 2 lít cồn pha với 48 lít nước thành 50 lít rượu thì khi uống sẽ ra sao nhỉ?

Do đó việc làm cần thiết hiện nay là gìn giữ chất lượng, giới thiệu, quảng bá để rượu Bầu Đá đứng vững và vươn xa hơn.

Quả thực là không ngoa khi tôn vinh rượu Bàu Đá lên hàng đứng đầu về các loại đặc sản đất Bình Định. Đặc biệt là rượu làm từ nếp và đậu xanh. Nhất là rượu Bàu Đá đậu xanh. Chẳng thế mà các hội thảo tầm quốc gia được tổ chức tại Bình Định, quà biếu khách mời cũng như nhà nghiên cứu chỉ dặt một thứ đó là rượu Bàu Đá. Không những chẳng ai chê món quà quê dân dã, đậm tình… mà còn sửng sốt đến kinh ngạc khi thưởng thức.

Cổng làng nghề truyền thống Rượu Bàu Đá – Làng Cù Lâm – Nhơn Lộc – An Nhơn. (Ảnh namtoqn)

Tôi may mắn được quen với nhà văn Lê Hoài Lương, một trong những người sành về thưởng thức Bàu Đá. Và cũng là người rất hay giới thiệu thứ đặc sản lỡ có “duyên” này với bạn bè khắp mọi miền đất nước. Có một chi tiết khá thú vị được chú cho biết – nhiều người, nhất là bạn bè làng văn ở tận Hà Nội, Sài Gòn… thường đặt mua rượu để có khi nhâm nhi, đãi khách quý và thường là đối ẩm cùng bạn cố tri…

Ngay cả bản thân mình, học rồi làm tận Sài Gòn. Đôi khi thèm Bàu Đá đến nao lòng. Bèn nhờ cậu em ở Quy Nhơn, phải cất công tới tận lò để mua dăm ba lít hòng gửi vào. Rồi nhân hứng mà bỏ chút thời giờ chiêm nghiệm lẽ tử sinh ở đời. Chưa già nhưng được cái thích gì làm nấy, vui vẻ và an nhiên.

Điều đó như lẽ tất nhiên ở đời… Nhiều lúc thấy mình đã già. Miệng cứ nhẩn nha hai câu thơ của Đào Tấn: “Thập lý hồi xa khan trúc trưởng / Nhất xuân tàn tửu đãi liên khai” (Bao phen rượu nhín chờ sen nở/ Mươi dặm xe về thấy trúc cao – lời dịch Vũ Ngọc Liễn). Bao khúc mắc bỗng rõ ràng, rành rọt hẳn. Không say quá độ mà chỉ nhấp hơi men đón những điềm tốt đẹp đang khai nở khi xuân về.

Bàu đá được bày bán khá la liệt nhiều nơi. Nhưng người sành phải biết “gạn đục khơi trong” để tìm được đúng cái chất truyền cảm hứng mà chấp bút nhằm đạt lộ viên mãn trong hạnh ngộ. Kể cả khi những xui rủi của năm cũ còn lấm lem chút bụi trần chen chân vào ly rượu hợp thì điều đó như một hàng động “tống cựu nghênh tân” mà thôi. Cứ mở lòng mà thưởng ngoạn!

Rượu Bàu Đá có khá nhiều loại. Tùy vào mỗi loại mà có các công đoạn ủ nấu khác nhau.

Cuộc sống bây giờ đúng là chẳng thiếu thứ gì. Những nhu cầu thiết yếu đều có các dịch vụ tốt cung ứng. Nhưng nấu rượu không chỉ cần kỹ thuật mà còn cần cái tâm dốc hết vào đấy. Mẻ rượu có ngon hay không đôi khi là do “dụng công” đạt độ, đôi khi lại do may mắn mà thành. Người thưởng thức rượu cũng chòng chành, đong đầy như thế chăng? Tôi thì chưa đến độ chín nẫu để hiểu tường tận nhưng bạn hữu tốt gặp nhau mà cụng cạch dăm ba ly cũng lấy làm mừng, làm tủi.

Tôi lại chỉ mong một lúc nào đó? Rượu Bàu Đá như là một cống phẩm tiến vua như lời đồn thổi xa xôi mà người ta thêu dệt nên. Người Việt tìm đến Rượu Bàu Đá như bản thân gặp được tri kỷ. Hạnh ngộ rồi viên mãn tròn đầy!

LÊ MA – CLB sáng tác trẻ Bình Định

Trên đây là một vài kinh nghiệm mà mình biết. Hy vọng sẽ nhận được những ý kiến đóng góp thêm của mọi người, để không làm mất đi hình ảnh của một loại đặc sản nổi tiếng Bình Định.

Người Bình Định thường nhắc đến câu ca dao khi nói về một món đặc sản đậm đà hương vị quê hương miền đất võ: Ai về Vinh Thạnh quê em/Ăn nem chợ Huyện, xem đêm hát tuồng. Theo Văn hóa ẩm thực Bình Định, thôn Vinh Thạnh ngày xưa là huyện lỵ Tuy Phước, có chợ Huyện buôn bán sầm uất; đặc biệt nhất là hát tuồng - quê hương của vị hậu tổ tuồng Đào Tấn. Hễ có hội là có hát. Ngoài thú xem tuồng còn có thú ăn uống. Món ăn tuy nhiều nhưng nổi bật nhất là "nem chợ Huyện", nem nổi tiếng từ xưa cho đến bây giờ.

    Theo kinh nghiệm gia truyền của các nhà sản xuất, nem ngon là nhờ vào cách chế biến công phu nhưng yếu tố chính vẫn là thịt (heo). Thịt nạc phải săn, tươi, được cắt theo chiều ngang thớ thịt chừng 3 phân, thái nhỏ, để ráo nước rồi mới cho vào cối quết. Thợ làm nem là những người trai lực lưỡng. Muốn thịt được nhuyễn, dai, giòn, người thợ phải quết liên tục, không có quãng thời gian ngừng tay lâu, chỉ dừng lại khi thịt đã "chín". Mỗi cối thịt chỉ nặng chừng vài ký. Trong lúc quết họ còn gia thêm đường và muối theo một tỷ lệ chính xác. Khi thịt đã chín, nhuyễn người ta gia thêm tiêu hạt và da heo đã xắt nhỏ như con bún, hoặc như hạt lựu.

    Nem tươi có mùi vị thơm lựng sau khi được nướng than, ăn kèm với rau mùi, tía tô, rau răm, chuối, khế xắt nhỏ, dưa leo, nước chấm (hoặc xì dầu) và vài múi tỏi, trái ớt. Tùy theo sở thích, có người chỉ ăn độc một thứ nem để tận hưởng hương vị của thịt; có người lại thích cuốn với bánh tráng mỏng để thưởng thức cái dai, cái giòn của đặc sản này. Nem tươi ăn liền, ai muốn để dành hoặc làm quà cho người thân thì mua nem chua. Nem chua là nem tươi được gói bằng lá vông, bên ngoài bọc lá chuối. Ngày nay người ta dùng lá ổi thay cho lá vông nhưng nem được gói bằng lá vông ngon và dịu hơn. Sau khi gói được ba ngày thì nem sẽ đến độ chín, chua như món dưa cay tuyệt vời.

    Nem chợ Huyện vừa ngọt lại vừa béo, dai mà lại giòn; đủ các vị mặn, ngọt, dai, giòn, thơm béo nên ăn dẫu có nhiều cũng không ngán. Lại nữa, nem hoàn toàn bằng thịt nạc nên ta có thể ăn no mà không sợ hàn. Thực khách cứ sau khi thưởng thức một mẩu nem rồi uống một ngụm rượu Bàu Đá thơm, cay, nồng, tăm rượu sui sủi thì không gì sảng khoái bằng!

Bình An            

      Tháp Dương Long được xây dựng vào cuối thế kỷ 12. Đây là thời kỳ phát triển rực rỡ nhất của nền văn hóa Chăm Pa. Tính quy mô của tháp Dương Long được thể hiện không chỉ ở chiều cao của nó (cao nhất trong các tháp Chăm còn lại ở Việt Nam) mà còn ở lối kiến trúc độc đáo, đặc biệt là các hoa văn, hoạ tiết được khắc tạc trực tiếp trên những tảng đá đồ sộ đặt ngay trên đỉnh tháp. Dương Long nằm bên cạnh một khu thành dân sự - thành Phú Phong, mặc dù đã trở thành phế tích. Ngoài các tháp, trong khu vực chính dường như còn có một tòa nhà dài ở phía nam mà nay chỉ còn là một đống gạch vụn.

       Người Pháp gọi tháp này là Tour d’ Ivoire (Tháp Ngà).

Tháp đã nhiều lần bị phá hoại bởi những nhóm người đi tìm vàng, một số hộ dân quanh đấy cũng đã lấy gạch của tháp về xây nhà trong quá khứ.